Otoczenie regulacyjne

Regulacje krajowe

Ustawa nakłada na podmioty gospodarcze wprowadzające lub przemieszczające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej („RP”) węgiel, bez względu na kraj pochodzenia tego węgla, obowiązek posiadania i udostępniania na żądanie wojewódzkiego inspektora Inspekcji Handlowej i naczelnika urzędu celno-skarbowego dokumentów potwierdzających kraj pochodzenia węgla, datę wprowadzenia lub przemieszczenia węgla na terytorium RP, a w przypadku węgla, którego krajem pochodzenia jest Ukraina, także region wydobycia węgla. Dokumenty powinny być przechowywane przez okres 5 lat od daty wprowadzenia węgla na terytorium RP.

Wyznacza ramy oraz nakreśla kierunki polskiej transformacji energetycznej. W swoich celach opiera się na trzech filarach: sprawiedliwej transformacji, zeroemisyjnym systemie energetycznym, dobrej jakości powietrza. Dla zrealizowania postawionych celów wyznaczonych zostało 8 celów szczegółowych w postaci: optymalnego wykorzystania własnych surowców energetycznych, rozbudowy infrastruktury wytwórczej i sieciowej energii elektrycznej, dywersyfikacji dostaw i rozbudowy infrastruktury sieciowej gazu ziemnego, ropy naftowej i paliw ciekłych, rozwoju rynku energii, wdrożeniu energetyki jądrowej, rozwoju odnawialnych źródeł energii, rozwoju ciepłownictwa i kogeneracji, poprawy efektywności energetycznej.

Na 2023 rok określona została minimalna wielkość udziału energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii w całkowitej rocznej ilości sprzedaży energii elektrycznej, która wynosi: 12,0% – w odniesieniu do energii elektrycznej wytworzonej z biogazu rolniczego przed dniem wejścia w życie rozdziału 4 ustawy lub innych niż biogaz rolniczy odnawialnych źródeł energii lub uiszczonej opłaty zastępczej; 0,50% – w odniesieniu do energii elektrycznej wytworzonej z biogazu rolniczego od dnia wejścia w życie rozdziału 4 ustawy lub ekwiwalentnej ilości energii elektrycznej wynikającej z umorzonych świadectw pochodzenia biogazu rolniczego, lub uiszczonej opłaty zastępczej.

Zmienione zostały dotychczasowe zasady ustalania cen w ofertach na rynku bilansującym. Zmiana mechanizmu doprecyzowuje zasady składania ofert bilansujących tak, aby odzwierciedlały one poziom kosztów zmiennych. Nowy system ma zapewnić, aby ceny w ofertach składanych na rynku bilansującym nie były wyższe niż maksymalna cena ofertowa. Dzięki temu ceny na rynku bilansującym mają być zbliżone do kosztów wytworzenia energii. Poprzez realizowany w Jednostce dominującej model zakupu energii, JSW stała się beneficjentem tych zmian.

Ustawa ma na celu udzielenie wsparcia dla jednostek samorządu terytorialnego, mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, odbiorców w gospodarstwach domowych. Wytwórcy energii elektrycznej oraz spółki obrotu zobowiązane zostały do dokonania tzw. odpisu na Fundusz Wypłaty Różnicy Ceny, gdy ze sprzedaży prądu uzyskują ceny przewyższające limity cenowe obliczone zgodnie z rządowym rozporządzeniem. Wprowadzony mechanizm nie pozostaje bez wpływu na ceny energii na rynku hurtowym w Polsce w 2023 roku.

Zmiana ustawy z dnia 1 grudnia 2021 roku wprowadziła możliwość nieodpłatnego zbycia przez przedsiębiorstwo górnicze w okresie od 1 grudnia 2021 roku do 31 grudnia 2023 roku kopalni, zakładu górniczego lub jego oznaczonej części, prowadzącej wydobycie węgla kamiennego lub roboty górnicze, w celu przeprowadzenia ich likwidacji. Zbycie może nastąpić na rzecz innego przedsiębiorstwa wskazanego w art. 8 ust. 1, którego podstawowym przedmiotem działalności jest m.in. prowadzenie likwidacji kopalni. Jedną z najistotniejszych zmian stanowi modyfikacja treści art. 11b ust. 3 i 4, zgodnie z którymi pracownikowi przysługuje urlop górniczy w wymiarze do czerech lat pod warunkiem, że skorzystanie z niego pozwoli pracownikowi nabyć prawo do emerytury przed dniem 1 stycznia 2028 roku, natomiast urlop dla pracowników zakładu przeróbki mechanicznej węgla, przysługuje pracownikowi w wymiarze do trzech lat pod warunkiem, że skorzystanie z niego pozwoli mu nabyć prawo do emerytury przed dniem 1 stycznia 2027 roku.

Ponadto zmiana ustawy z dnia 3 lutego 2022 roku wprowadziła instytucję systemu wsparcia, tj. mechanizm wsparcia publicznego dla sektora górnictwa węgla kamiennego, określony w rządowych dokumentach strategicznych, przyjęty w celu stopniowego wygaszania działalności wydobywczej węgla kamiennego, obejmujący w szczególności dopłaty do redukcji zdolności produkcyjnych oraz pokrycie kosztów wynikających z zakończenia wydobycia węgla kamiennego i likwidacji jednostek produkcyjnych, które nie są związane z bieżącą produkcją, dla objętych nim przedsiębiorstw górniczych. Nowelizacja dotyczyła również takich zagadnień jak określenie wysokości dotacji oraz nominalnej wartości skarbowych papierów wartościowych na podwyższenie kapitału zakładowego przedsiębiorstwa górniczego objętego systemem wsparcia.

Regulacje unijne

W grudniu 2019 Komisja Europejska zaprezentowała strategię Europejskiego Zielonego Ładu, która jest nową strategią na rzecz wzrostu. Komisja wskazała w niej poszczególne elementy, które muszą być zrealizowane aby unijną gospodarkę uczynić neutralną klimatycznie do 2050 r. Przede wszystkim ma to być efektywne i racjonalne wykorzystywanie zasobów przy jednoczesnym działaniu na rzecz ochrony bioróżnorodności, zmniejszaniu zanieczyszczenia i tym samym transformacja w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym.

Obszary polityki, które wchodzą w skład Zielonego Ładu to m.in. zrównoważony przemysł i wspieranie innowacji, inwestycje w technologie przyjazne dla środowiska, zrównoważona mobilność czy czysta energia. Aby zrealizować te cele unijny przemysł potrzebuje pionierów w dziedzinie klimatu i zasobów, którzy do 2030 r. opracowaliby pierwsze komercyjne zastosowania przełomowych technologii w kluczowych sektorach przemysłu. Najważniejsze obszary obejmują czysty wodór, ogniwa paliwowe i inne paliwa alternatywne, magazynowanie energii oraz wychwytywanie, składowanie i utylizację dwutlenku węgla. Wszystkie te działania mają sprzyjać spełnieniu ambicji UE do bycia liderem w realizacji celów zrównoważonej przyszłości i sprawiedliwej społecznie, stopniowej transformacji.

Lista Surowców Krytycznych dla Unii Europejskiej (Critical Raw Materials List – CRM List) była do tej pory komunikatem przygotowanym przez Komisję Europejską od 2011 r. Ten nielegislacyjny dokument był aktualizowany co 3 lata i zawierał zestawienie surowców niezbędnych dla rozwoju niskoemisyjnej gospodarki europejskiej. Węgiel koksowy po raz pierwszy został uwzględniony w wykazie w 2014 r. i utrzymywał się na kolejnych listach w 2017 i 2020 roku.

Lista Surowców Krytycznych w aktualizacji w 2020 r. została rozszerzona z 27 do 30 surowców. Zestawienie miało dalej charakter nielegislacyjny, niemający więc wpływu na unijne prawodawstwo, zaś obecność węgla koksowego na liście nie przekładało się na bezpośrednie korzyści dla Spółki.

Celem  przedstawionego  w marcu 2023 roku przez Komisję Europejską projektu rozporządzenia jest poprawa funkcjonowania rynku wewnętrznego poprzez ustanowienie ram zapewniających Unii dostęp do bezpiecznych i zrównoważonych dostaw surowców krytycznych. Aby osiągnąć ten cel Komisja zaproponowała utworzenie dwóch list najważniejszych surowców z punktu widzenia europejskiej gospodarki i jej transformacji – listy surowców strategicznych oraz listy surowców krytycznych. Na tej drugiej znalazł się węgiel koksowy, oceniony jak do tej pory wg odrębnej metodologii i określenia wskaźników ryzyka dostaw i znaczenia ekonomicznego. Na mocy aktów delegowanych Komisja będzie przygotowywać aktualizację listy co 4 lata od wejścia w życie rozporządzenia.

Projekt zakłada m.in. poprawę zdolności Unii do monitorowania i ograniczania ryzyka dostaw związanego z surowcami krytycznymi . Jednym z celi jest również zapewnienie swobodnego przepływu surowców krytycznych i produktów zawierających surowce krytyczne wprowadzanych do obrotu w Unii, przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony środowiska poprzez poprawę ich obiegu zamkniętego i zrównoważonego rozwoju.

Europejski przemysł, w tym stalowy, opiera się na  bezpiecznych, zrównoważonych i przystępnych cenowo dostawach strategicznych surowców. Brak wystarczających wewnętrznych źródeł podaży powoduje, że Unia Europejska i jej sektor wytwórczy są praktycznie w całości zależne od importu zarówno rudy żelaza jak i węgla koksowego. Niestety emisje pochodzące z transportu morskiego, czas oczekiwania na dostawy i ich niepewność w związku z nieprzewidywalnymi zjawiskami pogodowymi to niekorzystne aspekty uzależnienia od importu tych surowców. Propozycja Komisji Europejskiej jest wyrazem konieczności wsparcia i ochrony dla lokalnych dostawców, którzy zaopatrują rodzimy, europejski rynek.

W dniu 15 grudnia 2021 r. Komisja Europejska przedstawiła propozycję Rozporządzenia w sprawie redukcji emisji metanu w sektorze energetycznym obejmującym sektory ropy, gazu i węgla. W swoim drafcie Komisja proponuje wprowadzenie obowiązku ciągłych pomiarów i kwantyfikacji emisji metanu z szybów wentylacyjnych i stacji odmetanowania kopalń węgla i raportowanie ich. W projekcie pojawiły się również zapisy o zakazie uwalniania do atmosfery i spalania w pochodni metanu ze stacji odmetanowania (z wyjątkiem sytuacji awaryjnej) od 2025 r., zaś od 2027 r. zakaz uwalniania do atmosfery metanu z szybów wentylacyjnych w kopalniach węgla emitujących ponad 0,5 tony metanu na kilotonę wydobytego węgla, lecz nie dotyczyłoby to kopalni węgla koksowego, którego producentem jest JSW. Wytyczne względem uwalniania do atmosfery metanu z szybów wentylacyjnych w przypadku kopalń węgla koksowego zostałyby przyjęte 3 lata od wejścia w życie rozporządzenia.

Prace nad rozporządzeniem toczą się równolegle w Parlamencie Europejskim i Radzie Unii Europejskiej. Po przyjęciu mandatu negocjacyjnego przez Parlament Europejski rozpoczną się międzyinstytucjonalne negocjacje trójstronne (tzw. trilogi), na których przedstawiciele Komisji Europejskiej, Rady oraz Parlamentu Europejskiego wypracują ostateczne zapisy rozporządzenia. Te z kolei będą musiały następnie zostać zatwierdzone w drodze głosowania poprzez Parlament Europejski jak i przedstawicieli państw członkowskich. Dopiero po ich przyjęciu dokument ukaże się w dzienniku ustaw.

Rosnące wymagania Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska znajdują odzwierciedlenie również w zwiększonych ograniczeniach i regulacjach prawnych związanych z redukcją emisji pyłów i gazów cieplarnianych.

Grupa JSW prowadzi stały nadzór nad wymaganiami prawnymi dotyczącymi ochrony środowiska realizując niezbędne zadania inwestycyjne, pozwalające na spełnienie wszystkich wymogów środowiskowych. Świadome i odpowiedzialne działanie w oparciu o najwyższe standardy środowiska oraz konsekwencja w wypełnianiu zadań środowiskowych należą do priorytetowych zadań.

Jednym z celów priorytetowych Unii Europejskiej jest przeciwdziałanie zmianom klimatycznym poprzez m.in. ograniczanie zużycia naturalnych surowców energetycznych, wprowadzanie nowoczesnych i efektywnych technologii w zakresie produkcji energii, ograniczanie emisji dwutlenku węgla, zmniejszanie zużycia energii oraz zwiększenie znaczenia energetyki odnawialnej. Dla osiągnięcia tych celów Unia Europejska wprowadziła 16 lat temu system EU ETS, który jest systemem pułapów  handlu, polegający na wprowadzeniu limitu łącznych emisji niektórych gazów cieplarnianych emitowanych przez ponad 11 tysięcy elektrowni i zakładów produkcyjnych w państwach członkowskich, na Islandii, w Liechtensteinie, Norwegii i Szwajcarii. Około 45% całkowitych emisji w UE jest objętych tym systemem. Aktualnie trwa przegląd dyrektywy. W porównaniu z pierwotną propozycją Komisji, w trakcie negocjacji trójstronnych do projektu KE zaproponowano zmiany, polegające m.in. na dalszym zmniejszeniu liczby rocznych uprawnień dostępnych do 2030 r. w celu ograniczenia emisji o 62% do 2030 r. Uzgodniono  również zwiększenie finansowania innowacyjnych technologii i modernizacji systemu energetycznego poprzez Fundusz Innowacji i Fundusz Modernizacyjny. Część dochodów z nowego systemu handlu zostanie przeznaczona na Społeczny Fundusz Klimatyczny, którego celem jest wsparcie gospodarstw domowych i przedsiębiorstw dotkniętych ubóstwem energetycznym.

Stopniowe wycofywanie bezpłatnych uprawnień dla przemysłu, dla sektorów objętych unijnym mechanizmem dostosowywania cen na granicach z emisją dwutlenku węgla miało by nastąpić do 2034 r. (2026: 2.5%, 2027: 5%, 2028: 10%, 2029: 22.5%, 2030: 48.5%, 2031: 61%, 2032: 73.5%, 2033: 86%, 2034: 100%.), podczas gdy mechanizm CBAM będzie jednocześnie stopniowo wprowadzany i w pełni operacyjny do 2034 r. Mechanizm ten nakładałby cenę emisji dwutlenku węgla na towary importowane z mniej ambitnych krajów i uniemożliwiałby przedsiębiorstwom przenoszenie produkcji do kraju o mniej rygorystycznych przepisach dotyczących emisji gazów cieplarnianych.

Po tym, jak posłowie do PE i rządy UE osiągnęli porozumienie w sprawie rewizji systemu ETS w grudniu 2022 r., Parlament ma głosować nad poprawioną wersją w kwietniu 2023 r.

Dyrektywa jest głównym instrumentem UE regulującym emisje zanieczyszczeń z instalacji przemysłowych zaś jej głównym celem jest osiągnięcie możliwie najwyższego poziomu ochrony środowiska i ludzkiego zdrowia poprzez ograniczenie szkodliwych emisji przemysłowych w całej Unii stosując najlepsze dostępne techniki (BAT). Dyrektywa opiera się na kilku filarach jak np. zintegrowane podejście, wykorzystanie najlepszych dostępnych technik, elastyczność, kontrola i udział społeczeństwa. Aktualnie trwa przegląd dyrektywy.

Unijne regulacje prawne odnoszące się do środowiska i korzystania z zasobów naturalnych ulegają ciągłym zmianom, a tendencją ostatnich lat w tym zakresie jest podwyższanie obowiązujących standardów.

Grupa JSW chcąc im sprostać musi na bieżąco weryfikować czy eksploatowane instalacje technologiczne spełniają wymagania określone przez unijną Dyrektywę IED o emisjach przemysłowych. Dla instalacji posiadających pozwolenia zintegrowane, kluczowe jest spełnianie wymagań tzw. Konkluzji BAT, które to są decyzją wykonawczą Komisji Europejskiej i wynikają wprost z Dyrektywy IED.

Konkluzje są bezpośrednio wiążące w państwach członkowskich, obowiązują więc wszystkie zakłady danej branży w całej Unii Europejskiej i służą określeniu wielkości emisji zanieczyszczeń, jak również temu,  aby limity emisyjne odzwierciedlały właściwe proporcje między korzyściami a kosztami.

Modernizacja infrastruktury w koksowniach (baterie koksownicze, instalacje do oczyszczania i efektywnego wykorzystania gazu koksowniczego) – oprócz odnowienia potencjału produkcyjnego zakładów Grupy JSW – zawsze ma na celu zmniejszenie ich oddziaływania na środowisko.

Rozporządzenie 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje dotyczy utworzenia pierwszego na świecie systemu klasyfikacji dla zrównoważonych działalności gospodarczych.

Ocenie według kryteriów określonych w taksonomii podlega działalność gospodarcza i to czy jest ona zrównoważona pod kątem środowiskowym czy też nie. Działalność podlega oznaczeniu za pomocą europejskiego systemu klasyfikacji NACE, którego odpowiednikiem polskim jest PKD. Na tej podstawie można oznaczyć, w jakim stopniu cała działalność określonej spółki jest zrównoważona, następnie na tej podstawie możliwa jest ocena stopnia zrównoważenia środowiskowego produktu finansowego lub portfela inwestycyjnego. Taksonomia dotyczy wyłącznie kwestii środowiskowych, tj. nie odnosi się do aspektów społecznych ani ładu korporacyjnego. Komisja przygotowuje akty delegowane dotyczące zgodności działalności z poszczególnymi celami środowiskowym wymienionymi w artykule 9 rozporządzenia.

System klasyfikacji będzie musiał być używany przez państwa członkowskie i Unię Europejską, uczestników rynku finansowego oferujących produkty finansowe, spółki finansowe i niefinansowe objęte raportowaniem niefinansowym (Dyrektywa w sprawie sprawozdawczości niefinansowej NFRD)- dotyczy to dużych spółek użyteczności publicznej zatrudniających ponad 500 pracowników, obejmując około 6000 dużych firm i grup w całej UE.

Działalność zrównoważona środowiskowo będzie musiała spełniać następujące warunki: przyczyniać się istotnie do realizacji jednego z sześciu celów rozporządzenia (ujętych w artykule 9 rozporządzenia), nie szkodzić żadnemu z tych celów a także być prowadzona zgodnie z zasadami konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy.

Przepisy dotyczące celów środowiskowych w zakresie łagodzenia i adaptacji do zmian klimatu stosuje się od dnia 1 stycznia 2022 r., a przepisy dotyczące pozostałych czterech celów środowiskowych (art.9) od dnia 1 stycznia 2023 r.

Zgodnie z komunikatem Komisji z 16.03.2023 r. w sprawie bezpiecznych i zrównoważonych dostaw surowców krytycznych w celu wsparcia podwójnej transformacji, Europejska Platforma ds. zrównoważonego finansowania na wniosek Komisji przygotuje kryteria taksonomii dla sektorów wydobycia i przetwórstwa.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2088  z dn. 27.11.2019r. w sprawie ujawniania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem w sektorze usług finansowych od 10 marca 2021 r. funkcjonuje w UE jako akt wiążący w całości, jest więc bezpośrednio stosowany w każdym państwie członkowskim. Oznacza to, że akt ten stał się częścią krajowego systemu prawnego wywierając bezpośrednie skutki w stosunku do uczestników rynku finansowego i doradców finansowych.

SFDR ma zastosowanie do produktów inwestycyjnych oraz usług doradztwa i zarządzania portfelem oraz reguluje obowiązki informacyjne podmiotów rynku finansowego.  Rozporządzenie nakłada na instytucje finansowe, w tym banki, nowe obowiązki w zakresie przejrzystości i ujawniania podejścia do zarządzania ryzykami dla zrównoważonego rozwoju w ramach prowadzonej działalności inwestycyjnej i podejmowanych przez dany podmiot decyzji inwestycyjnych.

Bezpośredniemu stosowaniu podlegają również akty wykonawcze do rozporządzenia, które w sposób szczegółowy regulują spoczywające na podmiotach obowiązki, tzw. regulacyjne standardy techniczne (Regulatory Technical Standards- RTS). Standardy te określają dwa rodzaje ujawnień, do których zobligowane będą instytucje finansowe- na poziomie instytucji finansowej i na poziomie produktu.

Komisja Europejska wspierając realizację celów określonych w Europejskim Zielonym Ładzie, w tym starając się stworzyć lepsze warunki dla zrównoważonych inwestycji m.in. w sektorze prywatnym, zobowiązała się do przeglądu dyrektywy 2014/95/UE z 22.10.2014 r. w sprawie sprawozdawczości niefinansowej (NFDR). Po rewizji w grudniu 2022 r. w Dzienniku Urzędowym UE została opublikowana dyrektywa w odniesieniu do sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (CSRD).

Państwa członkowskie mają czas do 6 lipca 2024 r. na transpozycję dyrektywy. Niezależnie od terminu implementacji CSRD, wszystkie spółki objęte obecną dyrektywą NFRD (ang. Non-Financial Disclosure Directive), w tym JSW, muszą rozpocząć zbieranie danych do nowego raportu zrównoważonego rozwoju za lata obrotowe od 1 stycznia 2024 r. i później. Szczegółowy zakres ujawnień ESG spółek zostanie określony w pierwszej partii standardów ESRS, która zostanie opublikowana w formie rozporządzeń do końca czerwca 2023 roku. ESRS będzie miał bezpośrednie zastosowanie w ustawodawstwie krajowym.